Παραδείγματος χάριν...

Όταν πήγαινα στο Πανεπιστήμιο, εκείνα τα χρόνια τα παλιά, ανάμεσα στα πολλά και περισπούδαστα που μάθαμε από το πρώτο έτος κιόλας, ήταν μια εισαγωγή στην επιστήμη της Γλωσσολογίας.

Καλό βιβλιαράκι, κατατοπιστικό και καλογραμμένο.

Τότε ήταν που έμαθα ότι στην πρόταση υπάρχει

• ένας Συνταγματικός 
• και 
• ένας Παραδειγματικός άξονας. 

Ανακάλυψα την πυρίτιδα και χάρηκα, τέλος πάντων. Πιστεύω, μάλιστα, πως πρόκειται για μία πολύ-πολύ χρήσιμη έννοια, όχι μόνο στη Γλωσσολογία, αλλά σε πολλές επιστήμες και τομείς της γνώσης και της φαντασίας -- γι' αυτό θέλω να την εξηγήσω με απλά λόγια. Πάμε, λοιπόν:

Συνταγματικός είναι ένας άξονας οριζόντιος, πάνω στον οποίο συν-τάσσονται στη σειρά οι όροι της πρότασης. Κάπως έτσι:

Υποκείμενο + Ρήμα + Αντικείμενο = ένα ολοκληρωμένο νόημα (=πρόταση)

Αν θέλουμε να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, μπορούμε να ρωτήσουμε,
"Χμμμ, εντάξει, αλλά -- τι φρούτο ακριβώς έφαγε το αγόρι;"
"Τι σε νοιάζει;"
"Έτσι, κουβέντα να γίνεται..."

Λοιπόν, το αγόρι θα μπορούσε να έχει φάει, για παράδειγμα,

Με άλλα λόγια, αντικαθιστούμε το Αντικείμενο με ένα άλλο Αντικείμενο, κάνοντάς το πιο συγκεκριμένο. Έτσι προκύπτει ο Παραδειγματικός άξονας.

Το αγόρι θα μπορούσε, επίσης, να έχει φάει

Αυτό είναι άλλο ένα παράδειγμα Παραδειγματικού άξονα!

Πάλι αντικατάσταση κάναμε, αλλά αυτή τη φορά χρησιμοποιήσαμε άλλα φαγώσιμα, όχι φρούτα... και κάτι μη φαγώσιμο, αλλά που μπορεί να συνταχθεί με το Ρήμα "τρώω".

Ο συνδυασμός των δύο αυτών αξόνων, του Συνταγματικού και του Παραδειγματικού, μας δίνει το παρακάτω σχήμα:

Βέβαια, αντί να ασχοληθούμε με το τι έφαγε το αγόρι, θα μπορούσαμε να έχουμε "πειράξει" τους άλλους όρους της πρότασης, σχηματίζοντας έναν κάθετο Παραδειγματικό άξονα με το Υποκείμενο 

ή με το Ρήμα της πρότασης

Ακόμη:

Αυτό, που ονομάζουμε χρονική αντικατάσταση, δηλαδή η εναλλαγή των διάφορων χρόνων του Ρήματος, είναι άλλη μία μορφή αλλαγών / αντικαταστάσεων στον Παραδειγματικό άξονα:

Ωραία!!!

Μάθαμε, λοιπόν, τι είναι 

• ο Παραδειγματικός Άξονας
• και
• ο Συνταγματικός Άξονας

Πολύ χρήσιμη γνώση. Κρατήστε την μέχρι την επόμενη συνάντησή μας.

Κουδούνι, διάλειμμα!

Φωτό: Με την άδεια του Maciej Dakowicz