Χριστούγεννα: Η Επικίνδυνη Ερώτηση των Ρωμαίων

Η Αθωότητα
(L'Innocence)
William-Adolphe Bouguereau

Μια φορά κι έναν καιρό, σε μια κοντινή χώρα της Ανατολής ζούσε ένας ξυλουργός με την αρραβωνιστικιά του. Η γνωστή ιστορία του Ιωσήφ και της Μαρίας, που την επισκέφτηκε ο άγγελος φέρνοντας σου και εκλεράκια…

Αφού η Μαρία εξήγησε στον Ιωσήφ πώς είχε η κατάσταση και γιατί δεν έπρεπε να τη διώξει παρά τα ενοχοποιητικά φαινόμενα, συνέχισε να φουσκώνει, όπως κάνουν όλες οι κυοφορούσες εξ απαρχής της ανθρωπότητας. Αλλά οι μπελάδες δεν είχαν τελειώσει για την καημένη την κοπέλα…

Ένα πρωί, εκεί που η παρθένα, στρογγυλή-στρογγυλή στον ένατο μήνα της εγκυμοσύνης, μαγείρευε κοτόπουλο κοσέρ για να φάει με τον καλό της, έρχεται φουριόζος ο Ιωσήφ από το ξυλουργείο.

«Μαράκι, σου έχω δυσάρεστα νέα!»

Είχε βγει τελάλης στη Ναζαρέτ και διαλαλούσε την τελευταία διαταγή των Ρωμαίων: όλοι οι κάτοικοι Ιουδαίας και περιχώρων έπρεπε να πάνε στο μέρος της καταγωγής τους για να γραφτούν στα κατάστιχα της Αυτοκρατορίας.

«Μα είμαι κοντά στις μέρες μου, Ιωσήφ ΄ δεν μπορούμε να περιμένουμε λίγο;»

«Αυτοκρατορική διαταγή και τα σκυλιά δεμένα, Μαράκι. Θα ετοιμάσω το γαϊδούρι να φύγουμε αύριο πρωί-πρωί.  Μάζεψε δυο-τρία πράγματα, φτιάξε μερικά σάντουιτς για το δρόμο – και πάμε!»

Πράγματι, ο Ιωσήφ άφησε τα σκυλιά δεμένα, ανέβασε την κοπελιά στο σαμάρι (δεν ήταν κι εύκολη υπόθεση με τέτοια κοιλιά!) κι έφυγαν για τη Βηθλεέμ.

Η συνέχεια μας είναι λίγο-πολύ γνωστή: ο στάβλος, η φάτνη και οι αγελάδες που ζέσταιναν το βρέφος με το χνώτο τους, οι άγγελοι που ανεβοκατέβαιναν τα ουράνια τραγουδώντας, το λαμπερό αστέρι και το προσκύνημα των Μάγων, η φυγή στην Αίγυπτο για να ξεφύγουν από τον αιμοσταγή βασιλιά Ηρώδη…

Τι είναι τα Χριστούγεννα, τέλος πάντων;

Φωτό: Patrick Hoesly

Τα Χριστούγεννα δεν έχουν καμία σχέση με τον χοντρό, κοκκινοφορεμένο, μουσάτο τύπο με το έλκηθρο και τους ταράνδους – και κυρίως με τον ξέχειλο από παιχνίδια και άλλα καταναλωτικά αγαθά σάκο. Η Ελλάδα δεν είχε ποτέ έναν τέτοιο τύπο, άλλωστε: αυτός κατέφτασε κάπου στα μέσα του 20^ου αιώνα μαζί με ένα σκουρόχρωμο ανθρακούχο ρόφημα από την άλλη μεριά του Ατλαντικού. Κόκα-κόλα, όπως Αμερική…

Τα Χριστούγεννα, για όσους τα γιορτάζουν, είναι ένα μήνυμα ότι η ελπίδα και η ζωή μπορεί να γεννηθούν ακόμα και μέσα στις πιο δύσκολες συνθήκες. Η ανθρωπιά δεν είναι οπωσδήποτε γνώρισμα των ισχυρών του κόσμου ΄ ίσως μάλιστα πολύ απέχει απ’ αυτούς, μια που η εξουσία διαφθείρει (τι κατάφερες, Ηρώδη;) και ο πλούτος σκληραίνει την καρδιά.

Αυτά είναι τα εύκολα συμπεράσματα. Μα η σημειολογία του Χριστιανισμού είναι πολύ πιο ραφιναρισμένη – τα σύμβολά του μπορούν να διαβαστούν σε πολλά επίπεδα, καθώς προέρχονται από μία πολύ μακρά παράδοση και επεξεργασία.

Γιατί έπρεπε ο Χριστός να γεννηθεί τον καιρό που έκαναν οι Ρωμαίοι την απογραφή τους; Διάλεξε λάθος στιγμή ο άγγελος να κάνει την επίσκεψή του; Δεν υπολόγισε καλά τις βδομάδες ο Παντογνώστης και βρέθηκε να γεννιέται ο γιόκας Του αποφράδα μέρα;

Κι όμως, κανένα λάθος δεν έγινε. Η ιστορία της Γέννησης είναι πολύ καλά δομημένη και ο Χριστός δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερη ευκαιρία για να γεννηθεί.

Η απογραφή είναι μία καταγραφή του πληθυσμού. Στέκεσαι μπροστά στον γραφειοκράτη με τα μητρώα κι εκείνος σε ρωτάει: Ποιος είσαι;  

Για τα κατάστιχα, οι υπήκοοι της Ρώμης ήταν βασικά αριθμοί – τα κάποια στοιχεία, που θα υποχρεούνταν να δηλώσουν, εκτός από το όνομά τους, πιθανότατα αφορούσαν την ηλικία, την οικογενειακή κατάσταση, τον τόπο κατοικίας, το επάγγελμα, ίσως και την περιουσία. Τα ψηφιοποιημένα μηχανογραφικά συστήματα δεν είχαν εφευρεθεί ακόμα, ΔΕΗ δεν υπήρχε να ενδιαφερθεί για το ακριβές εμβαδόν του σπιτιού σου ΄ οι περισσότερες πληροφορίες θα ήταν μάλλον δύσχρηστες παρά χρήσιμες.

Αριθμοί, λοιπόν.

Και μέσα στον γενικότερο αποπροσανατολισμό κατακτητών και υπηκόων, γεννήθηκε Εκείνος που θα στεκόταν ως ολοκληρωμένη προσωπικότητα απέναντι σε Ρωμαίους και Εβραίους. Εκείνος που θα επιβεβαίωνε απλά: ΕΓΩ ΕΙΜΙ.

Είμαι Πρόσωπο, όχι αριθμός. Και κοιτάξτε καλά, γιατί κάτω από τα ξερά στατιστικά στοιχεία σας θα βρείτε μεγάλο βάθος…

Είμαι Πρόσωπο, και προσέξτε γιατί θα βρείτε τον μπελά σας με μένα...

Ο Καίσαρας Πρέπει να Πεθάνει

Ποιος: Σκηνοθέτες, ερασιτέχνες ηθοποιοί, φύλακες, κοινό

Τι; Επιλογή ηθοποιών και ανέβασμα παράστασης «Ιούλιος Καίσαρ» του Σέξπηρ

Πού; Ιταλικές φυλακές υψίστης ασφαλείας

Ασπρόμαυρη ταινία, διάρκεια 75 λεπτά.
Χρυσή Άρκτος, Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βερολίνου 2012

Οι Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι σκηνοθετούν θίασο από βαρυποινίτες φυλακισμένους που θα παρουσιάσουν το έργο τους σε προσκεκλημένο κοινό. Το έργο παίχτηκε στην πραγματικότητα. Η ταινία μας δείχνει κομμάτια από την έγκλειστη ζωή των ηθοποιών, καθώς και σκηνές από τις πρόβες και από την παράσταση.

Ίσως δείτε κάποιους να χαρακτηρίζουν την ταινία Ντοκιμαντέρ. Είναι κάτι περισσότερο: Ο Καίσαρ Πρέπει να Πεθάνει είναι μία ολοκληρωμένη καλλιτεχνική δημιουργία.

Η βία κυριαρχεί ως θέμα:

-         η βία των θεατρικών χαρακτήρων του έργου ΄

-         η βία των πραγματικών προσώπων στους οποίους αναφέρθηκε ο Σέξπηρ ΄

-         η βία που οδήγησε ανθρώπους ανάμεσα στα σίδερα ΄

-         η βία μέσα στις φυλακές.

Δεν πρόκειται για ταινία περιπέτειας. Οι Ταβιάνι μιλούν τόσο με αυτά που λέγονται, όσο με αυτά που δεν λέγονται. Η σιωπή δεν είναι άδεια. Ερωτήματα εγείρονται.

«…δεν πρέπει να μας λένε φυλακισμένους. Ταβανοσκόπους πρέπει να μας λένε.»

Σκέψεις ανθρώπου που έχει κοιτάξει επί πολλά χρόνια, ξαπλωμένος σ’ ένα ράντζο ή σε μια κουκέτα, το ταβάνι ενός κελιού.

Το ανέβασμα μιας παράστασης πρέπει να ήταν πολύ δημιουργική διέξοδος για τους φυλακισμένους. Όπως πληροφορούμαστε, δύο από τους ηθοποιούς συνέχισαν να καλλιεργούν καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα και παρουσίασαν κάποια δουλειά πάνω στο αντικείμενο. Τουλάχιστον ένας από αυτούς ήταν ελεύθερος, όταν προβλήθηκε η ταινία.

«…ίσως εδώ κάτσει μια γυναίκα.»

Ένας κρατούμενος-ηθοποιός στην, άδεια τώρα, αίθουσα όπου θα δοθεί η παράσταση. Κάθεται για λίγο στις σειρές των θεατών, χαϊδεύει σύντομα το κάθισμα μιας καρέκλας δίπλα του. Είναι, αν θυμάμαι καλά, η μοναδική αναφορά στο σεξ που γίνεται μέσα στην ταινία. Είναι έντονη ωστόσο.

Στις φυλακές κυριαρχεί η αντρική μυρωδιά. Ακόμα και στην τέχνη που κάνουν: ο Ιούλιος Καίσαρ, ο αιματοκυλισμός, η εξουσία, είναι αντρικό έργο και πάλι.

Η σκηνή της δολοφονίας του Καίσαρα ΄ η σκηνή του πλήθους που φωνάζει πίσω από τα κάγκελα, πότε επευφημώντας, πότε γιουχάροντας τον Βρούτο – θέατρο και πραγματικότητα συγχέονται στο σκηνικό των φυλακών.

Ο Καίσαρας έπρεπε να πεθάνει. Οι δολοφόνοι βρέθηκαν, η δουλειά έγινε. Όμως, από τι γλίτωσε η Ρώμη τελικά; Ο Βρούτος βρίσκεται αντιμέτωπος με τον Κάσσιο και η βία ξεσπάει επί σκηνής.

Αίθουσες: Νομίζω ότι το διάλειμμα καταστρέφει την παρακολούθηση της ταινίας. 

Λόγια Πνεύματος Ελληνικού Και Τα Γίδια

«Πραγματικά, δε θέλεις να το δεις.»

Τα λόγια της Ντίνας ήταν προειδοποιητικά. Αυτό που εννοούσε ήταν: «Η Ομορφιά έχει πληγωθεί. Πάλι θα κλαις.»

Η περιέργεια δε με σκότωσε, αλλά μου άφησε μια πικρή γεύση. Αυτή η ελληνική νησίδα, λιγοσύχναστη μέχρι πριν κάποια χρόνια, έχανε γοργά στοιχεία από το παραδοσιακό πνεύμα της. Έχανε την αίσθηση του μέτρου. Ήταν μια αρχιτεκτονική λεπτομέρεια που μας το φανέρωσε τόσο βάναυσα εκείνο το πρωί. Ένας που δεν ήταν Έλληνας θα έπρεπε να έχει πολύ καλή αντίληψη για να αισθανθεί την παραφωνία σ’ εκείνη την όαση, την τόσο σπάνια στα νησιά των Κυκλάδων, έτσι ανεμοδαρμένα, ηλιοκαμένα, πετρώδη, ακόμη και ηφαιστειώδη όπως είναι.

Εκ πρώτης όψεως δεν ήταν άσχημο. Η καστανή Ιταλίδα και ο ψηλός ξερακιανός φίλος της που φάνηκαν να κατηφορίζουν απ’ το χωριό χαμογέλασαν, μαγεμένοι από το θαύμα μια πηγής με πλατάνια, με νεροσυρμές που πότιζαν μποστάνια, με χτιστό πεζούλι για να κάνει μια παύση ο διαβάτης – πάνω στα ξερονήσια!

Η Άλις δεν το έπιασε αμέσως. Ήταν η πρώτη φορά που ερχόταν στη Δονούσα.

«Έχεις παρατηρήσει πώς είναι διαμορφωμένες οι πλαγιές του νησιού με αναβαθμίδες;» τη βοήθησα.

Αυτές οι αναβαθμίδες κρατάν το χώμα απ’ το να κυλήσει στη θάλασσα και σχηματίζουν μικρά χωράφια, απ’ όπου έτρωγαν κάποτε οι ντόπιοι. Η τεχνική χτισίματος λέγεται «ξερολιθιά» και συνίσταται στο να συναρμόζεις πέτρες και πλάκες χωρίς τη χρήση συνδετικού υλικού. Είναι μία αρκετά γερή κατασκευή και μπορείς ακόμα να τη δεις σε τοιχάκια, μαντριά και, πιο σπάνια, σε αιωνόβια σπίτια που στέκουν ξεμοναχιασμένα κάτω από τους αέρηδες του Αιγαίου.

Η Άλις τα είχε δει όλα αυτά.

«Βλέπεις πώς έχουν κάνει τώρα τον τοίχο και το πεζούλι; Με κανονικά ορθογώνιες πέτρες χτισμένες με κονίαμα, ευθείες γραμμές κι αιχμηρές γωνίες ‘ τυπική βουνίσια κατασκευή. Πού είναι οι απαλές καμπύλες του αρχιπελάγους, η αστραφτερή λευκάδα του ασβέστη, πού η απλότητα από χέρια νησιωτών μαθημένων στα λιτά μέσα που προσφέρει το περιβάλλον τους; Πού πήγε η ψυχή του τόπου;»

Έδειξα ψηλά.

«Κι όσο γι’ αυτό το έκτρωμα…»

Σα να ήθελαν να κάνουν πιο παραστατικό το επιχείρημά μου, κυπριά αχολόγησαν κι ένα κοπάδι κατσίκια παρέλασε θριαμβικά κάτω από τη νεοανεγερμένη πέτρινη αψίδα, για να πάει να ποτιστεί στη στέρνα.

Το γέλιο της Άλις καμπάνισε στο μικρό πλάτωμα ΄ οι Ιταλοί γύρισαν, ξαφνιασμένοι, διασκεδάζοντας ΄ τα κατσίκια βούτηξαν το απαλό μουσούδι τους στο νερό.

-----------------------------------> > 

Πατήστε το σύνδεσμο για να δείτε την πηγή στο Μερσήνι όπως είναι σήμερα.

Από το εξαρετικό ιστολόγιο Σημάδια του Αιγαίου που γράφει ο Γιώργος Πίττας.

Διαβάστε περισσότερα για τη Δονούσα.

.

.

Γιώργος Κανέλλης

Ενδέχεται να υπάρχει το «μετέπειτα».

Ας το δεχτούμε, γιατί όχι;

Μήπως θα πάψει να μας απασχολεί το «εδώ και τώρα»; Κάθε άλλο!

Ως εν ουρανώ και επί της γης. Μέσα είμαστε!

Φίλοι πέθαναν, χάθηκαν, άλλαξαν.

Καλό ταξίδι σε όσους έφυγαν και σε όσους έμειναν.

Εδώ και τώρα…

Άμα διαβάζεις αυτές τις γραμμές, είσαι ζωντανός.

Δεν είναι θαυμάσιο;

Να θαυμάζεις. Να μπορείς να κοιτάς τα πράγματα σα να είναι πρώτη φορά. Σα να θέλεις να μάθεις απ’ την αρχή, χωρίς προκαταλήψεις.

Τι είναι ο Άνθρωπος; 

Τι ήταν ένας άνθρωπος; Πού πήγε, τόσο ξαφνικά;

Καληνύχτα, τώρα.

Μην κουράζεις άλλο αυτό το χαριτωμένο κεφαλάκι. Άσε κάτω το κορμί σου, χαλάρωσε.

Αναπαύσου.

Η Γραμματική της Φαντασίας -- Ένα Παράδειγμα

Ο Gianni Rodari (1920 - 1980) ήταν Ιταλός συγγραφέας και δημοσιογράφος, που έγινε γνωστός για τα παιδικά βιβλία του. Κέρδισε το Βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν (1970) και θεωρείται από πολλούς ως ο σημαντικότερος Ιταλός συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας του εικοστού αιώνα. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. 

Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι παρμένο από το βιβλίο του Η Γραμματική της Φαντασίας (1974) και διερευνά την απήχηση που έχει η επιλογή των λέξεων σε ένα κείμενο. Γεγονότα που έχουν επαληθευτεί με επιστημονικό τρόπο, δοσμένα με τον παραστατικό, ζωντανό, γλαφυρό λόγο ενός βραβευμένου παραμυθά:

«Μια πέτρα που ρίχνουμε στα νερά μιας λιμνούλας προκαλεί ομόκεντρα κύματα που απλώνονται στην επιφάνεια παρασέρνοντας στην κίνησή τους, σε διαφορετικές αποστάσεις, με διαφορετικά αποτελέσματα, το νούφαρο και το καλάμι, τη χάρτινη βαρκούλα και το φελλό του ψαρά. Αντικείμενα που ήταν πριν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, το καθένα στην ησυχία του ή στον ύπνο του, είναι σα να τα ξανάφερε κάποιος στη ζωή, σα να τα ανάγκασε να αντιδράσουν, να σχετιστούν μεταξύ τους. Άλλες κινήσεις, αόρατες, απλώνονται στο βάθος προς όλες τις κατευθύνσεις, καθώς η πέτρα κατεβαίνει με ορμή, παρασύροντας φύκια, τρομάζοντας ψάρια, προκαλώντας συνεχώς καινούριες μοριακές αναστατώσεις. Όταν, τέλος, φτάσει στο βυθό, σηκώνει λάσπη, αναποδογυρίζει τα πράγματα που κείτονταν εκεί ξεχασμένα, μερικά απ’ αυτά τώρα ξεθάβονται, ενώ άλλα, με τη σειρά τους, σκεπάζονται από την άμμο. Αμέτρητα γεγονότα ή μικρογεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο σε ελάχιστο χρόνο. Ίσως, κι αν ακόμα είχε κανείς τον καιρό και τη διάθεση, δε θα μπορούσε να τα καταγράψει όλα, χωρίς να παραλείψει κανένα.

«Με τον ίδιο τρόπο, μια λέξη που πέφτει τυχαία στο μυαλό μας δημιουργεί κύματα στην επιφάνεια και στο βάθος, προκαλεί μια ατελεύτητη σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων, παρασύροντας στην πτώση της ήχους και εικόνες, αναλογίες και αναμνήσεις, σημασίες και όνειρα, σε μια κίνηση που ξυπνά την εμπειρία και τη μνήμη, τη φαντασία και το ασυνείδητο, και η οποία γίνεται πιο περίπλοκη επειδή το ίδιο το μυαλό δεν παρίσταται παθητικά στην εμφάνιση όλων αυτών, αλλά επεμβαίνει σ’ αυτήν συνεχώς, για να δεχτεί και να απορρίψει, να συνδέσει και να λογοκρίνει, να οικοδομήσει και να καταστρέψει.»

Στη συνέχεια, ο Ροντάρι αναπτύσσει τη θέση του αυτή με μπόλικα παραδείγματα ποικίλων αντιδράσεων που μπορεί να προκαλέσει η πτώση μιας «πέτρας» (ως λέξης πια) στο μυαλό: συνειρμούς και αναλογίες σε καθαρά ηχητικό επίπεδο (π.χ. λέξεις που αρχίζουν από «π»), σε σημασιολογικό επίπεδο (π.χ. βράχος, κοτρώνα, χαλίκι, κλπ) ή σε όποιο άλλο επίπεδο θα μπορούσε κάποιος να φανταστεί – μια και πρόκειται για μία Γραμματική της Φαντασίας, άλλωστε...

The Grammar of Fantasy: An Introduction to the Art of Inventing Stories

Προς το παρόν, εμείς θα ασχοληθούμε με το σημασιολογικό επίπεδο.

Σύμφωνα με την παραπάνω περιγραφή του Ροντάρι (αλλά και με την κοινή λογική), μία και μόνη διαφορετική επιλογή στο κομπολόι των λέξεων μιας Πρότασης μπορεί να αλλάξει σε μεγάλο βαθμό την εικόνα που δημιουργεί η πρόταση αυτή μέσα στο μυαλό μας -- μία εικόνα που, ενδεχομένως (ανάλογα με το πόσο αφήνουμε αυτό το μυαλό μας να παίζει και να εξερευνά δυνατότητες και συνδυασμούς), ξεπερνάει κατά πολύ τα στενά όρια της περιγραφής της.

Αν, παραδείγματος χάριν, γράψουμε (ή πούμε) την πρόταση

«Η Λουκία έδεσε βιαστικά τα καινούρια της μποτάκια κι έτρεξε να συναντήσει τους υπόλοιπους.»

Η λέξη μποτάκια ως είδος πατούμενου μπορεί να φέρει άμεσα στο μυαλό μερικές εικόνες:  ορειβατικά μποτάκια ' μποτάκια για την πόλη ' μποτάκια για την εκδρομή ' αθλητικά μποτάκια ' βραδινά μποτάκια (αν κι εδώ ταιριάζει, ίσως, η λέξη μποτίνια, ειδικά αν πρόκειται για παλιότερες εποχές). Αλήθεια, τι φοράει στα πόδια της η Λουκία, εκτός από τα μποτάκια; Παντελόνια; Φούστα; Κάνει ζέστη; Κάνει κρύο; Τι χρώμα έχουν τα κορδόνια; Πώς μοιάζουν τα χέρια που τα δένουν; Πού κάθεται η Λουκία για να δέσει τα παπούτσια; Πού έτρεξε με τα καινούρια της μποτάκια για να συναντήσει τους υπόλοιπους; Και λοιπά.

Ας αλλάξουμε τώρα το είδος του πατούμενου (ας αντικαταστήσουμε, με άλλα λόγια, τον τύπο του Παραδείγματός μας):

«Η Λουκία έδεσε βιαστικά τα καινούρια της σανδάλια κι έτρεξε να συναντήσει τους υπόλοιπους.»

 Ίσως είναι καλοκαίρι. Ίσως πηγαίνουν στην παραλία ή για βόλτα στην προκυμαία. Ίσως πάλι η Λουκία έζησε στα αρχαία χρόνια, όταν η χρήση των σανδαλιών ήταν γενικευμένη. Μάλιστα, θα έλεγα ότι είναι Ρωμαία – το όνομα δεν είναι αρχαιοελληνικό, νομίζω. Εκτός κι αν βρίσκονται κάπου στην Αφρική (ζέστη!) ή σε κάποια άλλη παρόμοια περιοχή της Γης. Φοράνε χιτώνες και τόγκες (όχι τάγκα…) ή λεπτά αέρινα φουστανάκια κι ανοιχτόχρωμα, λεπτοϋφασμένα λινά παντελόνια για να αντέξουν άλλο ένα καυτό απόγευμα στην Καλημέρα, στο ξακουστό χωριό της Μάγκνα Γκρέτσια στη Νότια Ιταλία;

Πολύ διαφορετικές εικόνες, ναι;

Και, φυσικά, οι προηγούμενες ερωτήσεις (περιγραφές κορδονιών, Λουκίας, καιρικών συνθηκών, περιβάλλοντος κτλ) έχουν κι εδώ τη θέση τους. Και, με τη σειρά τους, οι απαντήσεις που φανταστήκαμε γι’ αυτή τη λέξη / πρόταση πλουτίζουν το «ρεπερτόριο» για τα μποτάκια, ως εξής:

Πάντως, στην Καλημέρα μπορείς να φορέσεις μποτάκια το χειμώνα, φαντάζομαι… Και στην Αφρική, επίσης, τα μποτάκια είναι απαραίτητα για μερικές δραστηριότητες – παρά τη ζέστη!

Και λοιπά.

Ε, και μετά απ’ όλα αυτά,

«Η Λουκία έδεσε βιαστικά τα καινούρια της ΝΙΚΕ κι έτρεξε να συναντήσει τους υπόλοιπους.»

«Θέλει και ΝΙΚΕ η μούρη της!» (Σχόλιο κακοπροαίρετης πεθεράς ή ζηλιάρας γειτόνισσας / συναδέλφου / συμμαθήτριας)

«Καλέ, ξέρεις από πού τα παίρνει; Από το στοκατζίδικο στη Δημοσθένους, έχει πολύ καλές τιμές! Πήγα και πήρα τις προάλλες παπούτσια για τα κορίτσια, μεγάλη ποικιλία, Πέπη μου!» (Απάντηση εξυπηρετικής γειτόνισσας / συναδέλφου Β’)

Ίσως η Λουκία φοράει φόρμα ΝΙΚΕ ή κρατάει μια τσάντα ΝΙΚΕ. Την τσάντα δεν την αναφέρει η πρότασή μας, βέβαια, αλλά σε μερικές περιπτώσεις έχουμε δικαίωμα να την υποθέσουμε, τουλάχιστον ως ενδεχόμενο αξεσουάρ. Γυναίκες! Μάλλον είναι νεότερης ή μέσης ηλικίας, δεν μπορώ να φανταστώ τη γιαγιά μου να δένει τα καινούρια της ΝΙΚΕ και να τρέχει… Πάνε όλοι μαζί (με τους "υπόλοιπους") για τρέξιμο, για σκέιτμπορντ ή για τσάρκα; Κι ένα σωρό άλλα ερωτήματα που μπορεί να μας γεννήσει το άκουσμα μίας γνωστής μάρκας αθλητικών ειδών (και σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα μέρη της πρότασης, δηλ. τις υπόλοιπες λέξεις).

Κλείνοντας για σήμερα, θα παίξω λίγο και σε ηχητικό επίπεδο:

Οι λέξεις που διάλεξε ο Αλέξης σ’ έκαναν να τρέξεις.

Δεν ήταν έξις ‘ εσύ ήρθες μόνο για να παίξεις,

Και όχι το μαντήλι σου στα δάκρυα να βρέξεις.

Ήταν που είχε περίεργες ορέξεις…

-----   -----   -----   -----   -----

Οι φωτογραφίες έχουν παραχωρηθεί με Άδεια Creative Commons από τους αντίστοιχους δημιουργούς τους:

Πέτρα στο Νερό, Μποτάκια, Σανδάλια ρωμαϊκά, Σανδάλια βραδινά, Μποτάκια ΝΙΚΕ

.

Το Νήμα της Πρότασης -- Παράδειγμα

Σε προηγούμενη ανάρτηση μιλήσαμε για τους δύο Άξονες της Πρότασης – τον Συνταγματικό και τον Παραδειγματικό.

Καταλάβαμε λίγο καλύτερα, ίσως, τι σημαίνει Παράδειγμα.

Στην αγγλική γλώσσα, ο όρος {paradigm} χρησιμοποιείται ακριβώς για να εκφράσει αυτή τη σημασία.

Και, επειδή έχω διαβάσει, ακούσει και δει πολλά να γράφονται, να λέγονται, να γίνονται και να εικονογραφούνται σε σχέση με το Νήμα της Σκέψης και του Λόγου,

Δεν μπόρεσα παρά να ανακατέψω μέσα στο μυαλό μου αυτές τις δύο έννοιες / «εικόνες» – να ξεδιαλύνω τη μια με τη βοήθεια της άλλης, να πλουτίσω τη σχετική φιλολογία και τον εαυτό μου με νέες ιδέες.

Ας δούμε την Πρόταση σαν ένα Πανί,

Τους δυο Άξονες σα Νήματα,

Από το ιστολόγιο της Όστριας, Το Ήθος που Χάσαμε
Κτίζοντας Ένα Χωριό

Το Στημόνι και το Υφάδι, φτιαγμένα από λέξεις κι ήχους.

Για να έχει ολοκληρωμένο και γραμματικά σωστό Νόημα η Πρόταση, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μόνο έναν τύπο από το Παράδειγμα των Πτώσεων (από την κλίση του συγκεκριμένου Ουσιαστικού που έχουμε στη διάθεσή μας).

Μόνο ένας συνδυασμός κερδίζει το λουκούμι.

«της Θεοδώρας» είναι το βιβλίο ‘ η γενική Πτώση είναι η σωστή «πινελιά» που θα μας αναδείξει σε άξιους τεχνίτες λογο-πλέχτες (ή λογο-πλόκους, αλλά όχι δολο-πλόκους).

Έτσι, με τη σωστή επιλογή νήματος, με τη σωστή βελονιά, σχηματίζονταν λουλούδια και πουλιά, άνθρωποι και ζώα, σχέδια γεωμετρικά, σκηνές της καθημερινότητας, αναπαραστάσεις μύθων και θρύλων – κι έγιναν ξακουστά τα πέπλα της Αθηνάς, της Αράχνης, της Πηνελόπης, της Καλυψώς, έργα που σκίστηκαν, έλιωσαν, μα που ο απόηχος της δόξας τους ακούγεται ακόμα.

Αθηνά και Αράχνη, Jacoppo Tontiretto

.

Η Χυλοπι-πίτσα

Έκανε πολλή ζέστη για περίπλοκες μαγειρικές. Και, μεσούντος καύσωνος, είχα πεθυμήσει να φάω πίτσα.

Πιτσαρία δεν υπήρχε σε κοντινή εμβέλεια. Κάτι έπρεπε να σκαρφιστώ.

Είχα τυρί, είχα τομάτα, παραλίγο να είχα και λίγη πιπεριά -- κι είχα και μια κονσέρβα με μανιτάρια, μόνο που δεν τρώω μανιτάρια από κονσέρβα, όσο μπορώ να το αποφύγω.

Μας έλειπε η βάση, το ψωμί της πίτσας. Του σάντουιτς. Του κολατσού με ψωμοτύρι και τομάτα. Αυτό είναι η πίτσα. Αν έχεις και τίποτ' άλλο, μια πιπεριά, ένα κρεμμύδι, λίγες αντσούγιες για μερικούς, κολατσίζεις και μ' αυτά. Αυτό είναι η πίτσα, μη σε ξεγελάνε τα περίπλοκα ονόματα και οι ρωμαϊκές γαστρονομίες.

Τι πίτσα, τι μακαρονάδα...

Στο μυαλό μου κλωθογύριζαν κι οι χυλοπίτες της Παρθένας, της Πόντιας νοικοκυράς. Μεγάλη επιτυχία!

...τι ντάκος! Ούνα φάτσα, ούνα ράτσα, και μεσογειακή διατροφή.

Κι έτσι εμπνεύστηκα τη Χυλοπι-πίτσα.
Απλά πράγματα, έχουμε φάει διάφορες παραλλαγές των δημητριακών με γαλακτοκομικά και λαχανικά παρέα. Σπανακόπιτα με τυρί, αρκεί να σου πω, και νόστιμο φύλλο, τραγανό!


Εκτέλεση


Έβρασα λίγες Χυλοπίτες της Παρθένας. (Θα την ξεμοναχιάσω σύντομα και θα της πάρω τη Συνταγή!)
Άπλωσα μια λεπτή στρώση σ' ένα στρογγυλό ταψί. Η βάση, το ψωμί.

Έκοψα μια τομάτα μεγάλη σε λεπτές ροδέλες, τις άπλωσα πάνω στις χυλοπίτες. Η τομάτα ήταν αρκετά ώριμη για να μαγειρευτεί -- μην κάνετε το λάθος να βάζετε "ψόφια πια" λαχανικά στην κατσαρόλα σας, πεταμένα λεφτά είναι (π.χ. ως προς τη γεύση και την υγεία).

Πασπάλισα μερικά μπαχαρικά και βοτάνια (π.χ. ρίγανη, τσίλι).

Πήρα ένα κομμάτι γλυκιά γραβιέρα που είχα, η τυχερή, και έκοψα τρίγωνα κομμάτια απ' το πλάι. Τα άπλωσα ακτινωτά πάνω απ' την τομάτα (και όχι απ' "τη ντομάτα" όπως λένε μερικοί). Το τυρί απλώνεται και τριμμένο, αν θέλετε.

Άφησα πέντε-δέκα λεπτά σε καυτό φούρνο -- ανάλογα με τη θερμοκρασία, κορίτσια! (*)


Δε χρειάζεται να βάλετε λάδι, π.χ. για να μην κολλήσουν τα ζυμαρικά στο ταψί, γιατί το τυρί θα στάξει τα λιπαρά του λιώνοντας ' βλέποντας πόσα πολλά λίπη έσταξε, θα πάρουμε και μια ιδέα για το πώς "πειράζουν" τη χοληστερίνη τα πολλά κίτρινα τυριά.



Προαιρετικά:

• μάλλον βαρέθηκα να μαλακώσω λίγο κρεμμύδι κομμένο σε ροδέλες και να το απλώσω κάτω απ' το τυρί, μαζί με την τομάτα '
• αν είχα πιπεριές γλυκές, πράσινες ή κίτρινες ή κόκκινες, θα έκανα απαραιτήτως αυτό που βαρέθηκα να κάνω για το κρεμμύδι ' 
• ένα κομμάτι καυτερή κόκκινη πιπερίτσα είχε μείνει κάμποσες μέρες στο ψυγείο κι είχε μαυρίσει ' γεια σου, πιπεριά!
• και λοιπά.

Έφαγα και μετά ξανάφαγα. Έπειτα άδειασα όλο το ταψί. Είχα έμπνευση!

Αργότερα θα κοπανιέμαι με τα όργανα της γυμναστικής.

Καλή όρεξη!

Ο Οιδίποδας και η Αντιγόνη στον Κολωνό, παρέα με την Κλεοπάτρα

Μου έστειλε γράμμα η φίλη μου η Κλεοπάτρα τις προάλλες.

Θυμήθηκε τα νιάτα της και τους φίλους στον Ίππιο Κολωνό όπου μεγάλωσε.
Εκεί όπου πήγε πήγε να πεθάνει πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια ο Οιδίποδας, ο πατροκτόνος κι αιμομίκτης βασιλιάς της Θήβας.

Τον θυμήθηκε τον Οιδίποδα, μαζί και όλο του το βασιλοσόι, και βάλθηκε να ιστορεί τις βόλτες που έκανε στους λόφους με την Αντιγόνη και την Ισμήνη. Ο Πολυνείκης, ο άλλος γιος του Οιδίποδα, κι ο αδελφός του (αχ! κοίτα να δεις που δεν μπορώ να θυμηθώ τώρα, να, το όνομά του!) δεν έπαιρναν μέρος ‘ εκείνα ήταν αγόρια και γυμνάζονταν για πόλεμο και γι’ αρχηγιλίκια. Α, ναι, Ετεοκλή τον έλεγαν τον άλλο γιο!

Φορούσαν τα αρχαία τους ρούχα, όπως τα φανταζόταν τότε η μικρή Κλεοπάτρα, κι έπαιζαν κρυφτό πίσω απ’ τα πεύκα, απ’ τα κυπαρίσσια κι απ’ τις πικροδάφνες. Αγαπούσαν, μισούσαν, φοβόνταν, συντρίβονταν, όρθωναν το ανάστημά τους, ξεστόμιζαν λόγια φοβερά και τραγουδούσαν τις όμορφες αρχαίες τους μουσικές ανάμεσα στα δέντρα, πίσω από τοίχους πέτρινων σπιτιών, στους λόφους και στα ρέματα της παλιάς γειτονιάς, εκεί όπου μεγάλωναν κορίτσια διαβάζοντας Έλληνες ποιητές να μιλούν για την αιώνια φύση ανθρώπων και θεών.

Ωραίες αναμνήσεις, Κλεοπάτρα!

Και Λοιπόν;

Αφού όρισαν ποιος θα διοικεί το Ναό και τους Αγώνες,
Ποιος θα έχει τα Κλειδιά,
Ποιος θα μοιράζει τη Φωτιά
Και Χαλβά στις Ιέρειες __

Αφού έστειλαν Διαφημιστικά όπου πρόλαβαν,
Όπου τους φώτισε ο Θεός,
Όπου υπήρχαν, ενδεχομένως, ενδιαφερόμενοι,

Γύρισαν και μας είπαν πως κάπως αναιδώς μιλήσαμε,
Μας αρέσει κάπως να γελάμε,
Και θα μας κόψουν μερικά αστειάκια.
Άκουσα πως απέπεμψαν και κάποιους αθλητές. __

Δεν ίδρωσε το Αυτί μας.
Μόνοι μας, ανάψαμε τη Δάδα,
Στείλαμε Φλόγα πεσκέσι σε πιστούς στην Οικουμένη,
Που ήταν και Πρόσκληση μαζί, κι έλεγε,

Εδώ είναι οι Αγώνες.

Παραδείγματος χάριν...

Όταν πήγαινα στο Πανεπιστήμιο, εκείνα τα χρόνια τα παλιά, ανάμεσα στα πολλά και περισπούδαστα που μάθαμε από το πρώτο έτος κιόλας, ήταν μια εισαγωγή στην επιστήμη της Γλωσσολογίας.

Καλό βιβλιαράκι, κατατοπιστικό και καλογραμμένο.

Τότε ήταν που έμαθα ότι στην πρόταση υπάρχει

• ένας Συνταγματικός 
• και 
• ένας Παραδειγματικός άξονας. 

Ανακάλυψα την πυρίτιδα και χάρηκα, τέλος πάντων. Πιστεύω, μάλιστα, πως πρόκειται για μία πολύ-πολύ χρήσιμη έννοια, όχι μόνο στη Γλωσσολογία, αλλά σε πολλές επιστήμες και τομείς της γνώσης και της φαντασίας -- γι' αυτό θέλω να την εξηγήσω με απλά λόγια. Πάμε, λοιπόν:

Συνταγματικός είναι ένας άξονας οριζόντιος, πάνω στον οποίο συν-τάσσονται στη σειρά οι όροι της πρότασης. Κάπως έτσι:

Υποκείμενο + Ρήμα + Αντικείμενο = ένα ολοκληρωμένο νόημα (=πρόταση)

Αν θέλουμε να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, μπορούμε να ρωτήσουμε,
"Χμμμ, εντάξει, αλλά -- τι φρούτο ακριβώς έφαγε το αγόρι;"
"Τι σε νοιάζει;"
"Έτσι, κουβέντα να γίνεται..."

Λοιπόν, το αγόρι θα μπορούσε να έχει φάει, για παράδειγμα,

Με άλλα λόγια, αντικαθιστούμε το Αντικείμενο με ένα άλλο Αντικείμενο, κάνοντάς το πιο συγκεκριμένο. Έτσι προκύπτει ο Παραδειγματικός άξονας.

Το αγόρι θα μπορούσε, επίσης, να έχει φάει

Αυτό είναι άλλο ένα παράδειγμα Παραδειγματικού άξονα!

Πάλι αντικατάσταση κάναμε, αλλά αυτή τη φορά χρησιμοποιήσαμε άλλα φαγώσιμα, όχι φρούτα... και κάτι μη φαγώσιμο, αλλά που μπορεί να συνταχθεί με το Ρήμα "τρώω".

Ο συνδυασμός των δύο αυτών αξόνων, του Συνταγματικού και του Παραδειγματικού, μας δίνει το παρακάτω σχήμα:

Βέβαια, αντί να ασχοληθούμε με το τι έφαγε το αγόρι, θα μπορούσαμε να έχουμε "πειράξει" τους άλλους όρους της πρότασης, σχηματίζοντας έναν κάθετο Παραδειγματικό άξονα με το Υποκείμενο 

ή με το Ρήμα της πρότασης

Ακόμη:

Αυτό, που ονομάζουμε χρονική αντικατάσταση, δηλαδή η εναλλαγή των διάφορων χρόνων του Ρήματος, είναι άλλη μία μορφή αλλαγών / αντικαταστάσεων στον Παραδειγματικό άξονα:

Ωραία!!!

Μάθαμε, λοιπόν, τι είναι 

• ο Παραδειγματικός Άξονας
• και
• ο Συνταγματικός Άξονας

Πολύ χρήσιμη γνώση. Κρατήστε την μέχρι την επόμενη συνάντησή μας.

Κουδούνι, διάλειμμα!

Φωτό: Με την άδεια του Maciej Dakowicz

Ένα Ρόδο απ’ τον Τάφο του Ομήρου

Όλα τ’ ανατολίτικα τραγούδια μιλούν για την αγάπη του αηδονιού στο τριαντάφυλλο μέσα στη σιωπηλή αστροφώτιστη βραδιά. Ο φτερωτός τραγουδιστής κάνει καντάδα στα ευωδιαστά άνθη.

Κάπου κοντά στη Σμύρνη, εκεί όπου ο καμηλιέρης οδηγεί τις φορτωμένες καμήλες του, καθώς εκείνες κυρτώνουν περήφανα τους μακριούς λαιμούς τους ταξιδεύοντας κάτω απ’ τα μεγαλόπρεπα πεύκα προς τους Άγιους Τόπους, είδα ένα φράχτη από τριανταφυλλιές. Το τρυγόνι πετούσε μέσα απ’ τα κλαδιά των ψηλών δέντρων και, όπως οι ηλιαχτίδες πέφταν επάνω στα φτερά του, εκείνα γυάλιζαν σα μαργαριταρένια. Πάνω στην τριανταφυλλιά μεγάλωνε ένα άνθος, το πιο όμορφο απ’ όλα, και σ’ εκείνο τραγούδαγε το αηδόνι τους καημούς του ΄ όμως το ρόδο έμενε σιωπηλό κι ούτε μια σταγόνα δροσιάς δεν έστεκε, σα δάκρυ συμπόνιας, στα φύλλα του. Τέλος, έσκυψε το κεφάλι του πάνω από ένα σωρό πέτρες κι είπε, «Εδώ αναπαύεται ο μεγαλύτερος τραγουδιστής του κόσμου ΄ πάνω απ' τον τάφο του θα σκορπίσω τ' άρωμά μου κι αυτού θα ρίξω τα φύλλα μου, σαν τα διαλύσει η καταιγίδα. Εκείνος, που τραγούδησε την Τροία, έγινε χώμα κι απ' αυτό το χώμα ξεφύτρωσα. Εγώ, ένα ρόδο απ’ τον τάφο του Ομήρου, είμαι πολύ ανώτερο για ν’ ανθίσω για ένα αηδόνι.» Και το αηδόνι έσβησε τραγουδώντας. Ένας καμηλιέρης πέρασε, με τις φορτωμένες του καμήλες και με τους μαύρους σκλάβους του ΄ ο μικρός γιος του βρήκε το νεκρό πουλί κι έθαψε τον τρυφερό τραγουδιστή στον τάφο του μεγάλου Ομήρου, όσο το ρόδο έτρεμε στο φύσημα του ανέμου.

Βράδιασε και το ρόδο τυλίχτηκε πιο σφιχτά στα πέταλά του κι ονειρεύτηκε: κι ήταν αυτό το όνειρό του.

Ήταν μια όμορφη ηλιόλουστη μέρα ΄ ένα πλήθος από ξένους πλησίασε, που είχε ξεκινήσει για προσκύνημα στον τάφο του Ομήρου. Μαζί με τους ξένους ήταν κι ένας τροβαδούρος απ’ το Βορρά, απ’ την πατρίδα των σύννεφων και των λαμπρών φώτων του βόρειου σέλατος. Έκοψε το ρόδο και το έβαλε μέσα σ’ ένα βιβλίο και το πήρε μαζί του σ’ ένα μακρινό μέρος, στην πατρίδα του. Το ρόδο ξεθώριασε απ’ τη λύπη του κι έμεινε ανάμεσα στις σελίδες του βιβλίου, που ο ξένος άνοιξε στο σπίτι του, λέγοντας, «Να ένα ρόδο απ’ τον τάφο του Ομήρου.»

Ύστερα το άνθος ξύπνησε απ’ τ' όνειρό του, τρέμοντας στον αγέρα. Μια δροσοσταλίδα έπεσε από τα φύλλα του πάνω στον τάφο του τραγουδιστή. Η ήλιος σηκώθηκε και το άνθος άνοιξε τα πέταλά του, πιο όμορφο από ποτέ. Η μέρα ήταν ζεστή και βρισκόταν ακόμα στη δική του τη θερμή Ασία. Και τότε βήματα ακούστηκαν να πλησιάζουν, ξένοι, σαν κι εκείνους που είχε δει το ρόδο στ’ όνειρό του, και μαζί τους ήταν ένας ποιητής απ’ το Βορρά ΄ έκοψε το ρόδο, φίλησε τα δροσερά του χείλη και το πήρε μακριά, στην πατρίδα των σύννεφων και των βορεινών φώτων. Σα μια μούμια αναπαύεται τώρα μέσα στην «Ιλιάδα» του και, όπως στ’ όνειρό του, τον ακούει να λέει, καθώς ανοίγει το βιβλίο, «Να ένα ρόδο απ’ τον τάφο του Ομήρου.»

Μετάφραση: Ελένη Πουλάκου

Από το παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, A Rose from Homer's Grave